خانه مستوفی مربوط به دوره قاجار است و در شوشتر، میدان باطنی، جنب مسجد مستوفی واقع شده واین اثر در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
این خانه که یکی از خانه‌های دوران قاجاریه و متعلق به محمدعلی مستوفی از تجار شوشتر است، در استان خوزستان، غرب شهرستان شوشتر، در بافتی تاریخی احداث شده است. در نزدیکی مسجد مستوفی، ساختمانی قدیمی قرار دارد که به خانه‌ی مستوفی مشهور است. سر در ورودی این مکان، منصوب به تابلوی میراث فرهنگی است که اطلاعاتی در مورد تاریخ ساخت و شماره‌ی ثبت ملی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
از نکات قابل توجه در مورد خانه‌ی مستوفی شوشتر، می‌توان به تغییر کاربری این عمارت به اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان شوشتر در سال ۱۳۷۴ و پس از آن به صورت همزمان به رستوران، موزه و عکاس‌خانه اشاره کرد.
تاریخچه
طبق آثار باستانی کشف شده در شهرستان شوشتر و بنا بر اظهارات باستان‌شناسان و تاریخ‌نویسان داخلی و خارجی، این شهرستان از قدمتی بالغ بر هفت هزار سال برخوردار است که پاسدار عمارات و بناهای شگفت‌انگیز تاریخی ایران کهن، از دوران نخستین پادشاهان و حاکمان ایرانی همچون پادشاهان هخامنشی، سلسله‌ی اشکانیان، ساسانیان و بسیاری دیگر از امپراتوران قدرتمند و باشکوه محسوب می‌شود.
آثاری همچون قلعه‌ی سلاسل (دژی بسیار وسیع و عظیم، متعلق به دوران هخامنشیان که از حیاط‌های بسیار،سربازخانه، طویله، حمام، شبستان، برج، باغچه، قورخانه، نقاره‌خانه، حرم و آشپزخانه برخوردار است)، بند میران، کلاه‌فرنگی، پل شادروان، بند برج‌عیار، مسجدجامع شوشتر و نهر بزرگ داریون که می‌توان از آن‌ها به عنوان عمارات و مجموعه‌های مهم و باشکوه ایران کهن یاد کرد. در مورد وجه تسمیه شهرستان شوشتر، نظرات و عقاید بسیاری وجود دارد.
طبق اظهارات تاریخ‌نویسانی همچون حمزه‌ی اصفهانی، شوشتر به دلیل آب و هوا و حاصلخیز بودن آن نسبت به شهر شوش، به نام شوشتر یعنی برتر از شوش، مشهور شده است. برخی دیگر مانند مستوفی در نزهت القلوب اظهار داشتند که این شهر به دلیل برخورداری از شش دروازه (دروازه‌ی ماپاریان، دروازه‌ی دسبول، دروازه آدینه، دروازه‌ی لشکر، دروازه‌ی مقام‌علی و دروازه‌ی گرگر) به نام شوشتر، شهرت یافته است.مجموعه‌ی مستوفی عماراتی است متشکل از مسجد، حمام، پل و خانه‌ای تاریخی که براساس مستندات ثبت شده، قدمت آن به دوران حکومت قاجار بازمی‌گردد.
مطابق با نقل قول‌های مورخان و اسناد موجود، به نظر می‌رسد که خانه‌ی مستوفی شوشتر، متعلق به یکی از تاجران این شهرستان، محمدعلی مستوفی است و براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، ساخته شده است.
معماری خانه‌ی مستوفی شوشتر
خانه‌ی مستوفی شوشتر یکی از بناهای تاریخی دوران قاجار و مربوط به زمان پادشاهی مظفرالدین شاه است که معمار این عمارت، نقشه‌ی اولیه‌ی آن را به صورت بنایی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی ترسیم کرده است.
می‌توان از نکات برجسته و جالب این منزل اعیانی به وجود چشم‌اندازی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد نسبت به رود شطیط و پل‌بند قدیمی شادروان اشاره کرد که در نوع خود جالب و بهره‌مند از هنر طراحی و معماری ایران کهن است. این پل‌بند از هشتی که توسط هنرمندان آجرکار به شیوه‌ای ستودنی تزئین شده است و همچنین ستون‌هایی زیبا برخوردار است.
بخش شمالی خانه‌ی مستوفی به سمت رود شطیط
وی دو بخش داخلی (اندرونی) و خارجی (بیرونی) را برای این منزل در نظر گرفته است که هرکدام از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده‌اند.در بخش بیرونی که امروزه به عنوان اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان شوشتر تغییر کاربری داده است، شاه‌نشین، هشتی، اتاق‌هایی پیرامون راهروی ورودی، اتاق‌هایی برای پذیرایی، نمایی تزئینی که می‌توان با کمک آن پل‌بند شادروان را به خوبی مشاهده کرد و تعدادی اتاق دیگر تعبیه و ساخته شده‌است.
طبق اظهارات کارشناسان معماری، سازندگان هنرمند خانه‌ی مستوفی شوشتر، در ساخت این بنای قدیمی، از تزئینات معماری خوون چینی، کاربندی آجری و ریگ فرش استفاده کرده‌اند که آجرکاری از مهم‌ترین و برجسته‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود. در واقع هر بازدیدکننده و گردشگری با بازدید از خانه‌ی مستوفی، اینچنین تصور خواهد کرد که معمار هنرمند این خانه‌ی تاریخی، با ساخت این بنای کهن، در نزدیکی و مجاورت رود کارون، منظره‌ای زیبا و هنری ملموس از نوع معماری ایرانی را برای ساکنین آن به ارمغان آورده است.
علاوه براین، می‌توان از دیگر اهداف انتخاب این مکان برای تاسیس این عمارت در نزدیک رود، بهره‌مندی از هوای مطبوع ایجاد شده توسط آن و تولید نسیمی ملایم و نوازشگر در منطقه‌ی جغرافیایی خاص شوشتر نام برد.از دیگر ویژگی‌‌های معماری خانه‌ی مستوفی شوشتر می‌توان به بادگیرهای جالب که در نزدیکی بخش شمال شرقی قرار گرفته است و همچنین گچبری‌های تزئینی صورت گرفته،در برخی از نقاط عمارت اشاره کرد و آن‌ها را به عنوان نکات بارز و قابل توجه طراحی و ساخت، درنظر گرفت.
پله‌هایی که در خانه‌ی مستوفی تعبیه شده‌اند، همگی به صورت مستطیل‌شکل بودهو بخش ورودی نیز در بین قسمت جنوب غربی قرار گرفته است. دالان یا راهرویی نسبتا کم‌عرض، بلافاصله پس از ورودی عمارت احداث شده که انتهای آن به حیاط پیوند خورده است. سازندگان این اثر تاریخی، در دو سمت راهروی ورودی، دو اتاق که از وسعتی کم برخوردار است، تعبیه کرده‌اند.
در ضلع شرقی نیز ایوانی وسیع ساخته شده که بخش بالایی آن را به سه بادگیر بزرگ، تجهیز کرده‌اند. از نظر هندسی می‌توان این بادگیرها را به یک بادگیر شکل مستطیل که در مرکز و دو بادگیر دیگر به صورت هشت‌ضلعی که در دو طرف قرار گرفته‌اند، تشبیه کرد. بادگیر مستطیلی از دو دروازه‌ی چشمه در دو طرف برخوردار بوده که انتهای آن، به بخش داخلی ایوان متصل می‌شود. معمار خانه‌ی مستوفی، ارتباطی بین دو بادگیر دیگر با زیرزمین واقع در ایوان ایجاد کرده است.
ایوان از پوشش مسطحی برخوردار است که بخش بالای آن، از دو ستون به صورت هشت‌ضلعی، دو نیم‌ستون و سه قوس گهواره تزئین شده است. اطراف آن نیز از فضایی تشکیل شده است که به صورت دو اشکوبه مشاهده می‌شود. حیاط این عمارت که به صورت مستطیل شکل ساخته شده،توسط هنرمندان سازنده‌ی این بنای تاریخی با آجرهایی مربعی شکل پوشانده شده است.حوضی زیبا که در بخش شرقی خانه قرار گرفته، به صورت هشت‌ضلعی ساخته شده که حوضی به شکل دایره‌ای کوچکتر، در مرکز آن تعبیه شده است.
جالب است بدانید که سطح این قسمت از حوض را بوسیله‌ی کلاه‌فرنگی زیبایی مستور کرده و از تزئینات رسمی‌بندی(نوعی تزئینات معماری همانند کاربندی می‌باشد) به صورت کاملا استادانه و هنرمندانه استفاده شده است.محمدتقی معمار، نقشه‌ی بخش زیرزمین را که توسط ساکنین به عنوان سردخانه استفاده شده‌است، به صورت مستطیل طراحی کرده و سازندگان این بخش را در ایجاد قوسی کمو استفاده از آجرهای خفته و راسته، ترغیب کرده‌است. در قسمت شمال شرقی خانه‌ی مستوفی که به کوچه‌ای کم‌عرض راه دارد، ساباطی تعبیه شده که طول آن ۱۸ متر است. دیوارهای ساباط نیز با ۲۰ عدد طاق‌نما مزین شده‌است.
معماران و باستان‌شناسان معتقدند که مصالح مورد استفاده در ساخت و احداث قسمت‌هایی از این عمارت تاریخی مانند:منزل و ساباط از خشت خام و در مناطق دیگر از آجر با ملات گل و گچ است. اصول معماری به کاررفته در ساخت این اثر ایران کهن، به گونه‌ای است که می‌توان تابستانی و زمستانی بودن آن‌ها را به خوبی مشاهده کرد. در بخش شمال غربی عمارت، صخره‌ای که از ارتفاعی بالغ بر ۹۰ سانتیمتر و عرضی برابر با ۸ متر برخوردار است،قرار گرفته که بخش‌هایی از ساختمان همچون شمال شرقی و جنوب غربی را به یکدیگر متصل کرده است. حضور ۹ عدد ستون آجری دایره‌ای شکل نیز که در طاق‌های آجری بالای هرکدام، باعث پیوند و ارتباط آن‌ها با یکدیگر شده‌است، از دیگر اصول معماری صورت‌گرفته در ساخت و احداث خانه‌ی مستوفی شوشتر محسوب می‌شود.
